ارائۀ رهیافت سیستمی در برنامه ریزی محیط زیستی آلودگی هوا با استفاده از چارچوب نیروی محرکه، فشار، وضعیت، اثر و پاسخ (dpsir) مطالعۀ موردی: شهر تهران

آلودگی هوا از معضلات اصلی کلان شهرهایی مانند تهران است و کاهش آن به سطح قابل قبول به مسئلۀ بسیار مهم زیست محیطی در این شهر تبدیل شده است. با توجه به پیچیدگی و تعدد عوامل دخیل در آلودگی هوای تهران، برای شناسایی و مدیریت بهتر این عوامل به روش های همه جانبه نگر نیاز است. استفاده از مدل های علی- معلولی از روش های چندبعدی و سیستمی برای مطالعۀ علل ایجاد مشکلات محیط زیستی و رابطۀ بین سیستم های محیط زیستی در جهت ارائۀ راه حل های مناسب است. در این میان مدل «نیروی محرکه- فشار- وضعیت- اثر- پاسخ» (dpsir) رهیافت سیستمی است که ارتباطات کلیدی و مهم بین انسان و محیط زیست را مشخص می کند و از آن به منزلۀ برداشتی فلسفی برای ساختاردهی و برقراری ارتباط با سطوح سیاستی و مطالعات محیط زیستی یاد می شود. این تحقیق، بخشی از نتایج دومین گزارش وضعیت محیط زیستی تهران (بخش مربوط به آلودگی هوا) است که در دورۀ زمانی سه ساله 1387- 89 تهیه شده است. در این تحقیق، با استفاده از مدل (dpsir) ابتدا به تحلیل اجزای مختلف مؤلفۀ هوا در تهران پرداخته می شود. در این راستا، مهم ترین نیروهای محرکۀ مؤثر در آلودگی هوای تهران، شامل مسائل اقتصادی- اجتماعی و فرهنگی، وسایل نقلیۀ موتوری و استقرار نامناسب صنایع است که شاخص های آن ها به صورت کمی ارائه شده است. در بخش فشارها نیز به مسائلی نظیر میزان مصرف سوخت های فسیلی، انتشار گازهای آلاینده، میزان پیمایش، خودروهای فرسوده و ترافیک پرداخته شده است. در بخش وضعیت، شاخص های کیفیت هوا و نقشۀ غلظت آلاینده ها ارائه و در بخش اثر نیز هزینه های خارجی مرتبط آلودگی هوای تهران محاسبه شده است. در نهایت با استفاده از همین چارچوب مفهومی، پاسخ های مناسب به تفکیک اجزای مدل ارائه شده است.